🔫 Türk Islam Devletleri Konu Anlatımı

yWb8Cd. TÜRKLERİN İSLAMİYET'İ KABULÜ 5 EĞİTİM TOPLAM SÜRE 012024 son tarih ünitesine hoş geldin! Bu ünitede birlikte Türklerin İslamiyet’i kabulü ve ilk Türk İslam devletlerini konuşacağız. Hazırsan, ilk dersimizde 8. yüzyıla gideceğiz. 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı ile “Türk İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler”i inceleyeceğiz. Sıradaki derste Gök Tanrı inancına sahip olan Türklerin 10. yüzyılda İslamiyet’i kabul etmesine tanıklık edeceğiz. İşte “Türklerin İslamiyet’i Kabulü” eğitimi burada. 👈 Bu derste Türklerin inandığı diğer dinler hakkında da bilgi sahibi olacaksın. Peki, sence Oğuzlara Türkmen’ lakabının verilmesine sebep olan olay nedir? Büyük Selçuklu Devleti kim tarafından kurulmuştur? Sorularının cevabı ve çok daha fazlası “Oğuzların İslamiyet’i Kabulü ve Büyük Selçuklu Devleti” dersinde seni bekliyor. Orta Asya’daki ilk Müslüman Türk devleti ile başlayacağımız son dersimizde “İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi” hakkında konuşacağız. Hazırsan bu dersi de izle ve etkinlik bölümündeki soruların cevaplarını renkli kağıtlara not almayı unutma! 1625 Türk İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler 1250 Türklerin İslamiyet'i Kabulü 1704 Oğuzların İslamiyet'i Kabulü ve Büyük Selçuklu Devleti 1533 İslamiyet'in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi 1832 Taktiklerle Soru Çözümü - Türklerin İslamiyet'i Kabulü Türk-İslam Devletlerinde Devlet Teşkilatı TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI 1. Türk-İslam Devletlerinde Devlet Anlayışı Orta Asya da kurulan ilk Türk-İslam devleti Karahanlılar'dır. İlk Türk devletlerindeki anlayışlar Türk-İslam devletlerinde de devam etti. Türk-İslam devletlerinde Devlet anlayışının dayandığı temel esaslar ; dini egemenliği anlayışı şeklindedir. Ancak Türk-İslam devletlerinde din ve devlet işlerinin ayrıldığı Laiklik ilkesi görülür. 2. Merkez Teşkilatı a. Hükümdar - İlk Türk devletlerindeki Kut inancı Tanrı tarafından kutsanma-Tanrı tarafından verilen güçler İslamiyetin kabulüyle İslami anlam kazanarak Allahın takdiri ve nasibi olarak değiştirildi. - Tahta geçme konusunda aynı şartlar devam etti. Bu da taht kavgalarına ve iç karışıklıklara neden oldu. - İlk Türk-İslam devletlerinde Kurultay benzeri yapılar olmadığı için hükümdarın yetkileri çok genişti. - Hükümdar, saray-hükümet-ordu ve adaletin başı olduğundan tüm güçleri Yasama-Yürütme-Yargı elinde toplamıştı. Türk-İslam Devletlerinde hükümdarın kullandığı unvanlar; İlig , Hakan , Han , Şah ve Sultan dır. Gazneli Mahmut sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarıdır. Türk-İslam devletlerinde hükümdarlık sembolleri, İlk Türk devletlerindeki sembollere ilave olarak Hutbe ve Hilat´ta eklendi. - Sultanın erkek çocuklarına melik yada şehzade denilmekte olup Selçuklularda hükümdarın erkek çocukları şehirlere vali olarak gönderilirdi. - Buna Atabeylik sistemi denir. Melik-Şehzade öğretmenlerine Atabey denir. b. Saray Türk-İslam devletlerinde saray üç bölümden oluşurdu. 1. Harem Hükümdar ve ailesinin oturduğu bölüm. 2. Selamlık Devletin idare edildiği bölüm. 3. Enderun Memurların yetiştirildiği okul bölümü Karahanlılarda saraya Kapu, Selçuklularda Dergâh ya da Bargâh denirdi. Sarayda birçok görevli bulunurdu. Bunların başında ise Hacip bulunurdu. Hacip Sultan ve Vezirden sonra en yetkili üçüncü görevli idi. Sarayda diğer görevliler ise; Hares Emiri Saray güvenlikçisi. Silahtar Hükümdarın silahlarını korur. Abdar Hükümdarın Temizlik işleri. Çaşnigir Hükümdarın Yiyecek işleri. Şarabdar Hükümdarın içecekleri. Camedar Hükümdarın Elbiseleri. Candar Sarayı dışarıdan gelen sadırlara karşı korur. Alemdar Bayrak ve sancakları korur savaşa götürür. Emir-i Ahur Sarayın atlarına bakar. Emir-i Şikar Hükümdarın av işleri. c. Hükümet Hükümetin başında Karahanlılarda Yuğruş, Gaznelilerde Hace-i Buzurg Selçuklularda ise Vezir vardı. Vezir Sultan dan sonra en yetkili kişidir. Karahanlı, Gazneli ve Selçuklularda hükümet işleri Divan adı verilen dairelerde görülürdü. Türk-İslam devletlerinde belli başlı divanlar, görevleri ve en büyük görevlileri şunlardır. Saltanat Karahanlılarda Divan-ı Ali, Gaznelilerde Divan-ı Vezaret Başkanı vezir olup devletle ilgili tüm işler burada görüşülür. Diğer divanların başkanları katılır. 2. Divan-ı Tuğra Karahanlılarda Divan-ı Tuğra- Gaznelilerde Divan-ı Risalet Başkanı Tuğrai olup devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapar. İstifa Karahanlılarda Divan-ı İstifa- Gaznelilerde Divan-ı Vekâlet Başında Müstevfi olup Devletin her türlü mali işleriyle ilgilenir. İşraf Karahanlılarda Divan- ı İşraf – Gaznelilerde Divan-ı İşraf Başında Müşrif olup Teftiş divanıdır. Arz Karahanlı-Gazneli de aynı Başında Emir-i Arız olup Askeri işlerle ilgilenir. 3. Taşra Teşkilatı - Karahanlılarda eski Türk ikili idare sistemi bir müddet devam etmiştir. Ancak Karahanlı, Gazneli ve Selçuklularda ülke Eyalet-Şehir-Kasaba-Köy olarak idari birimlere ayrılmıştır. - Eyaletleri Şıhne denilen askeri vali ile Melik adı verilen Hanedan üyeleri valiler yönetirdi. - Askeri işlerden ise subaşı, mali işlerden Amil yada imga, adli işlerden Kadıyada Kadil Kudat, belediye işlerinden ise muhtesipler sorumlu idi. - Şehirleri Amid adı verilen askeri valiler yönetirdi. - Diğer yöneticiler Eyaletler ile aynı idi. - Türk-İslam devletlerinde posta teşkilatına da önem verilmiş, ayrıca Berid adı verilen görevliler Taşradaki görevlileri kontrol eder, raporları merkeze gönderirdi. 4- Ordu Teşkilatı Türk-İslam Ordusunun genel özelikleri İlk Türk devletlerinde onlu askeri sistem uygulanmamıştır.Karahan ve Selçuklu Hariç Ordunun aslı yine Türklerden oluşmasına rağmen Türk İslam devletlerinde başka unsurlarda orduya alınmaya başlamıştır. Atlı birliklerin yanı sıra yayalarda kullanılmaya başlanmıştır. Ok yay kılıç önemli silahlardır. Hükümdarlar ordu komutanıdır. Turan taktiği uygulanmıştır. Karahanlılarda Ordu; aray Muhafızları Hükümdarı koruyan maaşlı askerler. b. Hassa ordusu Asıl savaşan ordu olup maaşlıdırlar. c. Eyalet ordusu Şehzade ve valilerin orduları. d. Gönüllü Türkmenler. Gaznelilerde ordu; a. Gulaman-ı saray Sarayı ve sultanı koruyan maaşlı askerler. b. Hassa ordusu Türklerden oluşan asıl savaşan ordu olup maaşlıdır. c. Eyalet Ordusu Şehzade ve valilerin orduları. d. Ücretli askerler Gönüllülerden oluşurdu. Selçuklularda Ordu ; a. Gulaman-ı Saray Sarayı ve sultanı koruyan maaşlı askerler. b. Hassa ordusu Süvari olup asıl savaşan ordudur. c. İkta askerleri İkta sistemiyle yetiştirilen askerler. d. Türkmenler Akıncı birlikleridir. e. Bağlı devletlerin askerleri f. Yardımcı Hizmet sınıfı Mancınıkçı-Neftçi-Lağımcı Türk-İslam Devletleri Devlet Teşkilatı Devlet Anlayışı Tarih ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım Hükümdar Merkez Teşkilatı Atabey Saray Hükümet Saray Görevlileri belli başlı divanlar Taşra Teşkilatı Henüz Yorum Yorumu Siz Yazabilirsiniz. İslamiyet’ten Önce Orta Asya’da Kurulan Türk Devletleri Türkler’in İlk Ana YurduTürkler’in ilk ana yurdu Orat Asya’da; Batı’da Hazar Denizi’nden Doğu’da Kingan Dağları’na, Kuzey’de Altay Dağları’ndan Güney’de Hindukuş ve Karanlık Dağları’na kadar uzanan bölge, coğrafi yapısı ve iklim şartlarının da elverişli olması nedeniyle Türkler tarafından Ana Yurt olarak tercih kültürünün sonucunda şu durum ortaya yapı güçlenememiş,Teşkilatçı özellik gelişememiş,Mimari ve şehircilik ortaya çıkmamış,Ekonomi, hayvancılığa dayalı kalmış,Askeri yapıysa Orta Asya’dan Göç Etmenlerinin Nedenleri Topraklarının tarıma elverişsiz olması,Hayvanlar için otlakların yetersiz olması,İklim koşullarının değişmesi nedeniyle kuraklık ve şiddetli kış yaşanması,Türk boyları ve yabancı kavimlerle yapılan Hun Büyük Hun DevletiMerkez Ötügen olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde bilinen ilk Türk devletidir. Devletin kurucusu ve ilk hükümdarı Teoman’ karşı seferler yaptılar, Çinliler de bu seferleri durdurmak için Çin Seddi’ni yapmak zorunda oğlu Meta Han döneminde; diğer Türk devletlerine de örnek olacak “onluk sistem”e dayalı ilk düzenli Türk ordusu Hun Devleti’nin YıkılışıMete Han’ın ölümünden sonra oğulları ülkeyi iyi entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ülkeyi Yolu’nun Çin kontolüne geçmesi nedeniyle Hun ekonomisi Çin baskısı nedeniyle ülke iyice zayıflayarak Doğu ve Batı olarak ikiye Göçü Çin baskısından kaçan Kuzey Hunları, 375’de Batı’ya göç etmeye başladılar. Hun göçleri sonunda Karadeniz’in Kuzeyi’ndeki Germen kavimleri Batı’ya göç etti. Doğu Germen kavimlerinin göçü sonucunda , Roma İmaparatorluğu, 395 tarihinde, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye Avrupa’ya ve Anadolu’ya ilk Türk akını bu dönemde düzenlenmiştir. Bu akınlar Anadolu’ya yerleşme ve yurt edinme amacı Hun 400’lerde başkent Etzelburg olmak üzere Avrupa Hun Devleti kuruldu. Bu sırada Hun hükümdarı Balamir’ Hunları’nın en ünlü hükümdarı Attila’ 447 yılında büyük bir ordu ile Doğu Roma Bizans üzerine yürüdü ve onları vergiye yılında Batı Roma İmparatorluğu üzerine ve 452 yılında da İtalya üzerien iki büyük sefer Devleti552’de Avarlar’a karşı isyan ederek, Bumin Kağan önderliğinde Ötügen merkez olmak üzere Türk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk Kağan’ın yerine geçen Mukan Kağan zamanında devlet en parlak dönemini Yabgu döneminde Bizans ile Sasani Devleti’ne karşı büyük mücadeleler Devleti, Çin entrikaları sonucu, 582 yılında Doğu ve Batı Göktürkler olarak ikiye Bu dönemde İpek Yolu, Göktürk, Sasani ve Bizans Devletleri’ni karşı karşıya getirmiştir. İlk Türk-Bizans ittifakı Sasaniler’e karşı bu dönemde olmuştur 571. Hedef doğu-batı ticaretini ele geçirmektir. Göktürk Kutluk Devleti 682 yılında Kutluk Kağan önderliğinde hükümdarları Bilge Kağan döneminde, vezirleri Kültigin ve Tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini Kağan’ın ölümünden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurlar’ın isyanı sonucu Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen Orhun yazıtları bu dönemde yazılmıştır. Bu yazıtlarda Göktürk Tarihi ve Türk Uygarlığı hakkında önemli bilgiler DevletiYerleşik yaşamı benimseyen ilk Türk ve Maniheizm’i sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat yılında Kırgız Türkleri tarafından Budizm ve Maniheizm Uygurların hem mimari alanında hem de savaşçı özelliklerini kaybetmelerinde etkili Uygurları yıkarak Türk yurdunun Moğollar’ın eline geçmesine neden olmuşlardır. Bu yüzden Türk tarihinde olumsuz En ünlü hükümdarları Bayan Kağan döneminde Doğu Roam İmparatorluğu üzerien bir çok sefer birleşerek ilk defa İstanbul’u kuşattılar fakat ele kabul eden Türk ikinci defa kuşattılar fakat bundaki başarısızlıkları zayıflamalarına sebep oldu ve 805 yılında Franklar’ın saldırısı sonucunda İslamiyet’i kabul eden boylar bugünkü Kazan Türklerinin temelini Asya’dan ve Oğuzlar’dan koparak Batı’ya göç eden kabilelerin birleşmesiyle kısım Bulgar Türkleri Volga Nehri çevresine gelerek İdil Volga Bulgar Devleti’ni kurdular. Bu devlet 1236 yılında Altın Ordu Devleti tarafından boylarına gelen diğer Bulgar Türkleri burada Tuna Bulgar Devleti’ni kurdular. Tuna Bulgarları zamanla Slavlaşarak ve IX. yüzyılda da Hristiyanlığı kabul ederek tarih sahnesinden Türkleri tarafından Karadeniz’in kuzeyi ile Kafkaysa arasında Ömer ve Hz. Osman zamanında İslam ordusu ile mücadele Türkleri, Museviliği kabul eden ilk Türk topluluğu olduklarından İslamiyet’in Avrupa’da yayılmamasında etkili Museviliği daha çok merkez yönetiminde bulunanlar kabul etmişlerdir. Halk arasında ise daha çok Hristiyanlık, Müslümanlık ve Şamanizm boyları Peçenek baskısı sonunda bugünkü Macaristan’a batısına ve güneyine akınlar yılında Germen Kralı’nın karşı akını sonucunda büyük yenilgi tarihten itibaren yavaş yavaş Hristiyanlaşarak kültürel özelliklerini Macarlar, Hristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen tek Türk boyudur. Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya aynı zamanda, Germenlerin Balkanlara inmesi ve Balkanlardaki Slavlarla kuzeydeki Slavların birleşmesini Göktürk ve Uygur hakimiyetinde yaşadıktan sonra, X. yüzyılda Batı’ya göç ettiler. Macar ve Rus tarihinde etkili Hristiyanlığı kabul Savaşı’nda Oğuzlarla birlikte Bizans ordusuda yer de Kıpçaklarla yaptıkları bir savaşta yenildiler ve giderek Peçenekler, Bizans ordusunda ücretli asker olarak görev almıştır. Bizans, Peçenekler’in bazılarını da Anadolu’ya yerleştirmiştir. Kıpçaklar KumanlarKıpçaklar, XI. yüzyılın başlarında Moğollar’ın baskısıyla Orta Asya’dan göç ederek Doğu Avrupa’ya büyük mücadeleler sonucunda Ruslar’ın Karadeniz’e inmelerini ortadan Kıpçakların Seyhun Irmağı boylarında Oğuzlarla yaptıkları savaşlar, Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuştur. Oğuzlar Oğuzlar başta Selçuklu ve Osmanlı olmak üzere daha bir çok Türk devletinin kurucuları olarak Devleti yıkıldıktan sonra Uygurların hakimiyeti altına yıkılmasından sonra başkent Yenikent olmak üzere devlet Savaşı’nda, Bizans ordusunda yer Oğuzların tarihte büyük devletlerin kuruluşunda etkili olmaları Türk toplulukları içinde en önemli boy kabul edilmelerine neden olmuştur. Türk toplulukları içinde İslamiyet’i kabul eden Oğuzlara “Türkmen” bir kısmı Hristiyanlığı kabul ederek Hristiyanlaşmışlar, Kafkasya’nın güneyine inen diğer bir kısmı ise İslamiyet’i kabul ederek Devletive II. Göktürk Devletleri hakimiyetinde yaşadıktan sonra VII. yüzyılda Balasagun merkez olmak üzere devletlerini Kağan önderliğinde Emevilerle uzun yıllar mücadele yaşamı benimsediler ve tarihte parayı kullanan ilk Türk topluluğu yılında Karluklar tarafından hakimiyetlerine son İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını bir süre engellemişler böylece Orta Asya Türkleri’nin Araplaşmasını Doğu Göktürk Devleti’ne bağlı olarak, Altay Dağları’nın batısında Kara İrtiş Nehri boylarında Savaşı’nde Müslümanlar’ın tarafını tutarak Orat Asya’nın Çinlileşmemesinde önemli rol Savaşı’ndan sonra İslamiyet’i kabul ederek Müslüman olan ilk Türk boylarından biri Dağları’nın Güneyineve Kuzey Kafkasya’ya itibaren Doğu Avrupa’ya kadar inerek bu bölgedeki Bizans ve Sasani Devleti ile mücadele yılında Avarlarla yaptıkları savaşta yenilip, bu tarihten itibaren gittikçe zayıflayarak tarih sahnesinden bölgesi, Sibirlerin bu bölgede yaşamalarından dolayı bu adı almıştır. İlk Türk İslam Devletleri Hangileridir? Türk islam devletleri nedir? Ilk Türk islam devletlerinin isimleri? İslam dini kaç yıldır var? Karahanlılar İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti midir?İlk Türk İslam Devletleri, konu anlatımı, Talas Savaşı, Karahanlılar, Gazneliler, Tolunoğulları, Büyük Selçuklu Devleti özet şeklinde devletlerin tarihiİlk Türk İslam DevletleriTürklerin İslam’la tanışmaları Talas Savaşıyla başlamıştır. Talas Savaşı 751 yılında Abbasiler ve Çinliler arasında yaşanmış büyük bir savaştır. Bu savaşın sebebi ise Orta Asya’nın hâkimiyetini ele geçirmek ve Orta Asya’da hüküm sürmektir. Talas Savaşı’nı Abbasiler kazanmış, bu zaferde de Karlukluların büyük desteği ve etkisi İslamiyet’i Talas savaşında Müslümanlardan etkilendikleri için kabul etmiş ilk Türk beyliği olarak bilinmektedir. Karahanlılar ise dönemin en gelişmiş devletleri arasında olan ve İslamiyet’i kabul eden ilk Müslüman Türk devleti ünvanını Savaşı Nedenleri ve SonuçlarıÇinliler, Orta Asya’yı ve ele geçirmek ve denetimleri altına almak amacıyla 747 yılında Türkistan’a sefer Karlukluların ve Çiğil Türkleri’nin yardımı ile 571 yılında Talas’da Çinlileri yenerek büyük bir zafer bu savaşta Müslüman Arapları destekleyerek Abbasi’lerin savaşı kazanmalarını Savaşı sonunda; Türkler İslamiyet ile tanışmış ve İslamiyet Türk toplumları arasında dalga dalga yayılmaya Savaşının SonuçlarıOrta Asya Çinlileşmekten İslamiyet’i kitleler halinde kabul etmeye başlayarak Müslüman Türk islam Devletleri ortaya çıkmaya ve Araplar arasındaki ilişkiler yakınlaşmadan dolayı Çinlilerden geçen Kağıt, matbaa, barut, pusula gibi Çinlilerin geliştirdiği aletler, Müslümanlar tarafından öğrenilmeye İslamiyet’i kabul ettikten sonra birçok Türk İslam Devleti kurulmuştur. Ancak ilk Türk islam devletleri eski geleneklerini, göreneklerini terk etmeden kültürlerini devam Türk islam Devletleri1 Karahanlılar 840 – 1212Batı Türkistan’da kurulan Karahanlılar, Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından kurulmuştur. İlk Türk İslam devleti olan Karahanlılar Devletinin kurucusu Bilge Kül Kadir Han dinini kabul eden İlk Türk İslam devleti Karahanlılar’ hükümdarları Satuk Buğra Han zamanında, 944-945 yıllarında İslâmiyet’i kabul ettiler. Gazneliler, devletlerini 963 yılında kurduklarında zaten İslâmiyet’i benimsemiş bulunuyorlardı. Yani devlet kurulmadan önce Müslüman yönetiminde ve teşkilatlanmasında Selçuklulara öncülük ve kültür merkezi haline getirilmiş Semerkant, Talas, Fergana, Kaşgar, Buhara gibi şehirlere sahip Türk geleneklerine İslamiyet’i kabul etmelerine rağmen en çok bağlı kalan devlet tarihinde ilk kez burslu öğrenci sistemini Karahanlılar ortaya çıkarmış ve uygulamıştır. Ayrıca burs masraflarını hazineden değil vakıf gelirlerinden Türk islam Devletleri’nde Türk – İslam eserleri, ilk olarak Karahanlılardan İslam DevletleriBu Eserler;Kutdagu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. Anlamı mutluluk veren bilgidir. Bir siyasetname özelliği taşıyan Kutadgu Bilig, ülke yönetimi ile ilgili bilgiler Lügat-it Türk Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır. Divan-i Lügat-it Türk, ansiklopedik bir Türk dili Türk islam devletleri açısından önemli bir eser olan Divan-ı Lügat-it Türk, Karahanlıların Türk diline bağlılığını Hakayık Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Anlamı hakikatlerin eşiğidir. Atabetül Hakayık, dini öğütler veren ve bu öğütlerle kıssadan hisse tarzında bir Hikmet Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Divan-ı Hikmet, Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğini teşkil eden bir bu eselerin dışında Ali Şir Nevai tarafından Timur Devleti zamanında yazılmış olan Muhakemetül Lugateyn eseri de Türk – İslam edebi eserleri içinde önemli bir önemi vardır. Bu eserde Türkçe ile Farsça birlikte kullanılarak Türkçe’nin zengin bir dil olduğundan ve Farsçadan üstün olduğundan söz 1040 yıllarında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Karahitaylar Doğu tarafını, Harzemşahlar da Batı tarafını ortadan Gazneliler 963 – 1187Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulan Gazneliler, ilk Türk İslam Devletleri içinde yer alan devletlerden ve Türk Kültürünü Hindistan’a yayan ilk Türk Devleti unvanını ilk kez Gazneliler şair Firdevsi’nin Şehname adlı eseri Gazneli Mahmut’a Savaşı’nda Selçuklulara karşı kaybeden Gazneliler daha sonra toparlanamayarak 1187 yılında Gurlular tarafından Tolunoğulları 868 – 905Abbasilerin Mısır valisi olan Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısırda kurulan Tolunoğulları, Mısır’da kurulan ilk Türk çoğunluğu Araplardan oluşmuştur. Devleti yönetimi ise Türklerden da 905 yılında Abbasiler tarafından İhşidler Akşitler 935 – 969Abbasilerin yine bir başka Mısır valisi Muhammed Bin Togaç Tarafından Mısır’da Mısır’da kurulan ikinci Türk mekan olan Hicaz’ı egemenlik altına alan ilk Türk gibi halkın çoğunluğu Araplardan, Devlet yönetimi ise Türklerden Büyük Selçuklu Devleti 1040 – 1157Selçuk Bey tarafından bir aşiret devleti olarak kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık gerçek kurucusu Selçuk Bey’in torunlarından Tuğrul Bey Selçuklu Devletinin kuruluşunda Çağrı Bey’in büyük desteği Selçuklu Devleti süresinceTuğrul Bey dönemi, Alparslan dönemi ve Melikşah dönemi olarak 3 dönemde Tuğrul Bey Dönemi 1040 – 1063Gaznelilere karşı kazanılan Dandanakan 1040 savaşı ile Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir. Selçuklular ise bağımsız bir devlet haline gelmiş, Tuğrul Bey ve Çağrı Bey bu savaşta zaferin baş mimarları Savaşının nedeni Selçukluların Gaznelilere ait Horasan bölgelerine yerleşmek Bey Bağdat’ta bulunan Abbasi halifeliğini Şii Büvehyhoğullar’ından kurtararak İlk defa Türk himayesine almıştır. Halife kendisini kurtardığı için Tuğrul Bey’e ” Doğunun ve Batının Sultanı” unvanını vermiştir. Bu durum Selçukluların İslam dünyasındaki siyasi etkinliğini kez din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması halifenin siyasi yetkisini Tuğrul Bey’e vermesiyle Alparslan Dönemi 1064 – 1072Bu dönem içinde Kars ve Ani Kaleleri alınmış, Kafkas ve Gürcistan yörelerine seferler Savaşı 1071, Türkleri Anadolu’dan çıkarmak isteyen Bizans ile yapılmıştır. Bizans orduları bozguna uğratılmış ve imparatoru olan Romen Diyojen esir Savaşı, artık klasikleşen Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması cümlesini tarih kaynaklarında sıkça görmemizi sağlamıştır. Malazgirt Savaşının bu sebeple en önemli sonucu da Türkiye Tarihinin başlangıcı Melikşah Dönemi 1072 – 1092Selçuklu Devletinin en parlak sınırları Doğuda Aral Gölü, Batıda Akdeniz ile Marmara kıyıları, Kuzeyde Kafkasya, Güneyde Mısır ve Basra Körfezine kadar sonra oğulları Sencer, Mehmet Tapar ve Berkyaruk arasında taht kavgaları Savaşında Moğollara yenilerek yıkılma sürecine girmiş ve 1157 yılında Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti Selçuklu Devletinin Yıkılmasıyla Ortaya Çıkan Devletler ve AtabeyliklerDevletlerIrak – Horasan SelçuklularıSuriye SelçuklularıKirman SelçuklularıAnadolu SelçuklularıAtabeylikerŞam’da BörilerFars’da SalgurlularAzerbaycan’da İl DenizlilerMusul’da ZengilerErbil’de Teginoğulları Türk İslam Tarihi konu anlatımını sizler için görsel açıdan en uygun olacak şekilde ayarlamaya çalıştık. Türk İslam Tarihi konusundan KPSS’de 0-3 soru çıkabilmektedir. Türk İslam Devletleri konu anlatımı ile birlikte konuyu daha iyi pekiştirebilmeniz açısından Türk İslam Devletleri çıkmış KPSS soruları ve cevaplarını da yazdık. Türk İslam Tarihi çıkmış KPSS soruları ve cevapları. Türk İslam Tarihi konu anlatımı Lisans ve ÖnLisans seviyesine uygundur. Türk İslam Tarihi ile ilgili çıkmış KPSS Lisans ve Önlisans soruları ve cevapları da – İSLAM TARİHİ ^ Türklerle Müslüman Araplar arasındaki ilk ilişkiler Hz. Ömer Dönemi’nde başlamıştır. Bu dönemde Müslüman Araplar Sasani İmparatorluğu’nu yıkarak İran ve Irak’ı ele geçirmişler ve Horasan’da yaşayan Türklerle komşu olmuşlardır.^ Hz. Osman Dönemi’nde Horasan ve Harezm’i ele geçiren Müslüman Araplar, Ceyhun Nehri’ne ulaşmış ve Türklerle ilk savaşlar başlamıştır. ^ Emeviler Dönemi’nde Müslüman Arapların Maveraünnehir Bölgesi’ni ele geçirmesi üzerine Türgiş Türkleriyle ve Kafkaslarda Hazar Türkleriyle mücadeleler yapılmıştır. ^ Türklerle en yoğun ve şiddetli çarpışmalar Emevi Halifesi Abdülmelik Dönemi’nde yaşanmıştır. Emevilerin izlediği ırkçı siyaset ve iki millet arasındaki mücadeleler Türklerin İslamiyet’i benimsemesini geciktirmiştir.^ Emevilerin yıkılmasından sonra Bağdat’ta kurulan Abbasiler ırkçı siyaseti terk etmişler ve hoşgörülü ümmetçi bir yönetimi benimsemişlerdir. Bu durum Türklerle yakınlaşmayı başlatmıştır. ^ 751 Talas Savaşı’nda Çin’e karşı Müslüman Araplarla Türkler birlikte savaşmışlar ve savaş sonucunda Türk – Arap dostluğu başlamış; Türkler kitleler halinde İslamiyet’i benimsemişlerdir. ^ Abbasiler Türklere önemli askeri ve idari yetkiler vermişlerdir. ^ Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ilebirlikte; ^ İslamiyet, geniş alanlarda yayılma imkânı buldu Orta Asya, Hindistan ve Balkanlar gibi. ^ Bizans ve Haçlılarla savaşarak Hıristiyanların İslam dünyası üzerindeki baskılarına son verdiler. ^ Halifelik makamının koruyuculuğunu üstlendiler. Dini ve siyasi bir güç olarak halifelik makamından yararlandılar.^ Siyaset, bilim, sanat, kültür ve düşünce alanında bir Türk – İslam sentezi oluşturdular. ÖRNEK SORU Türklerin İslamiyet’e hizmetleri hangi dönemde önem kazanmıştır? A Dört Halife Dönemi B Emeviler C Abbasiler D Gazneliler E Karahanlılar 1999 – DMS Cevap C TALAS SAVAŞI 751 Nedenleri > II. Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra Orta Asya’da kurulan Uygur Devleti’nin bu bölgedeki otorite boşluğunu giderememesi, > Orta Asya’daki Çin egemenliğine son vermek isteyen Türklerin Abbasilerden yardım istemesi, Orta Asya ve İpek Yolu’na hâkim olmak isteyen Çinlilerin ve Müslüman Arapların bu bölgeye hareket etmeleri, > Müslüman Arapların İslamiyet’i Orta Asya’da yaymak istemeleri NOT Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları destekleyen ilk Türkler Karluk, Yağma ve Çiğil boylarıdır. NOT Bu savaş, Müslüman Araplar ile Çinliler arasındaki ilk ve tek savaştır. Sonuçları > Müslüman Araplar Abbasiler savaşı kazandı. > Türklerin Abbasilerin yanında yer almaları, onların bu savaşı kazanmasında etkili olmuştur. > İslamiyet Orta Asya’ya kadar yayıldı. > Orta Asya Çin istilasından kurtuldu. > Emeviler dönemindeki Türk – Arap düşmanlığı yerini dostluğa bıraktı. > Türkler kitleler halinde İslamiyet’i kabul etmeye başladı Karluklar gibi. > Çinlilere ait önemli teknik buluşlar Kâğıt, Matbaa, Barut, Pusula İslam Dünyası tarafından öğrenildi. NOT Özellikle kâğıt yapımının Çin dışında da öğrenilmesi, dünya kültür tarihi açısından önemlidir. Bu gelişme kültürel alandaki faaliyetleri hızlandırmıştır. TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABUL ETMENEDENLERİ > Türklerde daha önce var olan Gök -Tanrı inancı Tek Tanrılı İnanç > Kurban kesme adetlerinin varlığı ve ölümden sonraki yaşama inanılmasının İslam kurallarıyla bağdaşması > Türklerin toplum hayatının İslam’ın emir ve yasakları ile çelişmemesi > Türklerdeki “Cihangirlik” düşüncesinin İslam’daki Cihat ve Gaza ya karşılık gelmesi > İslamiyet’in ibadeti temiz olan her yerde yapılmasını kabul etmesi Tapınak inanışından uzaklık > Türklerin Müslüman tüccarlarla etkileşim yaşaması > Türklerin İslamiyet’e girişlerini kolaylaştıran ve hızlandıran gelişme; Abbasilerin hoşgörü politikalarıdır. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ KARAHANLILAR 840 -1212 > 840 yılında Uygur Devleti’nin Kırgızlar tarafından yıkılmasından sonra Bilge Kül Kadir Han tarafından Balasagun’ da kurulmuştur. > Batı Türkistan’da kurulan bu devleti meydana getiren Türk boyları; Karluk, Yağma ve Çiğil’dir Federatif yönetim. > Satuk Buğra Han Abdülkerim döneminde İslamiyet’i resmi din olarak kabul etmişlerdir 932. > En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşayan Karahanlılar 1042 yılında Doğu ve Batı Karahanlılar şeklinde 2’ye ayrıldı. Bunlardan merkezi Kaşgar olan Doğu kanadı 1211’de Karahitaylar, merkezi Semerkant olan Batı kanadı ise 1212’de Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır. > Karahanlıların Önemi ^ Orta Asya’da İslamiyet i kabul eden ilk Türkdevletidir. ^ Türkçe’yi ve Türk kültürünü korumaya büyük önem vermişlerdir Resmi yazı dilleri Türkçe olmuş ve Uygur Alfabesi’ni kullanmışlardır.. ^ Karahanlılar, yöneten ve yönetilenleri Türk olan ilk Türk – İslam devletidir. Bu yüzden Karahanlılarda, Gazneli ve Selçuklulardaki gibi Arap – İran etkisi yoktur. ^ İslami Türk Edebiyatı’nın ilk örneği olan, Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig Mutluluk Veren Bilgi, Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divan-ı Lügat-it Türk Bu iki eser Karahanlı hükümdarına sunulmuştur., Ahmet Yesevi’nin yazdığı Divan-ı Hikmet ve Edip Ahmet Yükneki’nin yazdığı Atabetül Hakayık adlı eserler Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır. ^ Karahanlılar sosyal devlet anlayışının bir göstergesi olarak ülke içerisinde Kervansaraylar Ribat, Hastaneler ve Medreseler yaptırmışlardır. ^ Türk İslam devletlerinde ilk düzenli postateşkilatını kurmuşlardır. ^ Karahanlılar döneminde Türk – İslam Medeniyetinin temelleri atılmıştır. ÖRNEK SORU Karahanlı Devleti’nin Türk tarihi açısından en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A Çok uluslu bir yapıya sahip olması B Orta Asya’da kurulmuş olması C Adını kurulduğu yerden almamış olması D Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması E İlk Müslüman Türk devleti olması 1999 – DMS Cevap E GAZNELİLER 963 -1187 > Alp Tekin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuştur. > Devlet, Sebük Tegin zamanında hükümdarlığın babadan oğula geçtiği bir saltanat idaresine dönüşmüştür. > En ünlü hükümdarları Gazneli Sultan Mahmut’tur 998 – 1030. > Gazneli Mahmut Türk – İslam Dünyası’nda Hindistan’a yapmış olduğu ve 25 yıl süren 17 seferiyle tanınmıştır. Amacı; Bölgeye İslamiyet’i yaymak ve zenginliğinden yararlanmaktı. > Hindistan Seferleri Sonucunda; ^ İslamiyet Hindistan’a kadar yayılmıştır. Gaznelilerin İslam Dünyası’ndaki prestijleri artmıştır. ^ Bölgeden ekonomik olarak büyük kazanç sağlanmıştır. ^ Hindistan’a İslamiyet’in yayılmasıyla günümüz Pakistan ve Bangladeş devletlerinin temelleri atılmış ve sosyal eşitsizliğe dayalı Kast sistemi zarar görmüştür. NOT Gazneliler, Hindistan’da tam olarak siyasi hâkimiyetlerini sağlayamamışlardır. Bunun nedeni; bölgenin karışık etnik yapısı ve geniş coğrafi bir alana sahip olmasıdır. > Gazneli Mahmut’un ölümüyle devlet eski gücünü koruyamamıştır. > Büyük Selçuklularla yapılan, Nesa 1035, Serahs 1038 ve Dandanakan 1040 Savaşlarıyla Gazneliler, eski güçlerini ve prestijlerini büyük ölçüde kaybetmişlerdir. > Gazneliler, 1187’de Afganistan’ın yerli halkı Gurlular tarafından yıkılmışlardır. > Gaznelilerin Önemi ^ Sınırları içerisinde birçok milleti barındırdıkları için İmparatorluk karakteri taşıyan ilk Türk – İslam Devletidir. ^ Türk geleneklerinden zamanla uzaklaşmışlar ve resmi yazı dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça’yı kullanmışlardır. Sarayda ise Türkçe kullanılmıştır. NOT Bu şekilde farklı dillerin kullanılmasının nedeni; bulunulan coğrafyanın etnik yapısıdır. ^ Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı koruyan ilk Türk – İslam Devleti’dir. ^ Türk tarihinde Sultan ve Padişah ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. ^ Gaznelilerin İslamiyet’i Hindistan’a kadar yayması Hindistan’daki Kast sistemine büyük bir darbe vurmuş, Yeniçağ’da Hindistan’da Babür imparatorluğunun kuruluşuna da zemin hazırlamıştır. ^ İranlı şair Firdevsi tarafından yazılan “Şehname” adlı eser, Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. TOLUNOĞULLARI 868 – 905 > Ahmet Bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur. Mısır’da kurulan ilk Türkdevletidir. > Ahmet Bin Tolun Abbasi devlet yönetiminde görev alan vali Türk komutanlarından biridir. > Abbasilerdeki merkezi otoritenin zayıflamasına paralel olarak, Mısır’da bağımsızlığını ilan edip Tolunoğulları devletini kurmuştur 868. > Bu dönemde Mısır ekonomik olarak parlak bir dönem yaşamıştır Baharat Yolu’nda denetim kurulması, imar ve bayındırlık faaliyetleri, tarım çalışmaları > Tolunoğulları, 905’te Abbasiler tarafından yıkılmıştır. > Tolunoğulları’nda yönetici ve askeri kadro genellikle Türklerden oluşmuş ise de halk Arap ve Berberilerden oluşmuştur. NOT Bu durum Tolunoğulları’nın kısa sürede yıkılmasına ve ülkede devlet-millet bütünleşmesinin sağlanamamasına neden olmuştur. > Tolunoğulları, ülkelerinde yaşayan tüm gayrimüslimlere din ve inanç özgürlüğü tanıyarak hoşgörülü bir politika izlemişlerdir. > Tolunoğulları döneminden kalan en önemli iki eser; Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii dir. NOT Tolunoğulları kendilerinden sonra Mısır’da yaklaşık 1000 yıl sürecek olan Türk hâkimiyetinin öncüleri olmuşlardır. İHŞİTLER AKŞİTLER 935 – 969 > Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir. > Kurucusu, Abbasi Devleti’nde görev yapan Türk komutanlarından Muhammed Bin Toğuç’dur. > İhşitler, Hicaz Bölgesi’ne hâkim olan ilk Türk devletidir. > Akşitler 969’da Fatimiler tarafından yıkılmışlardır. NOT İhşitlerde halk, Tolunoğulları’nda olduğu gibi Arap ve Berberilerden, yöneticileri ve orduları ise Türklerden oluşmuştur. Bu durum yıkılışlarında etkili olmuştur. BÜYÜK SELÇUKL U DEVLETİ 1037 -1157 > Büyük Selçuklular, Oğuzların Üçok koluna dâhil olup Deniz Han soyunun “Kınık” boyundandır. > Kınık boyunun bilinen ilk boy beyi Dukak Bey ’dir. > Dukak Bey’den sonra Kınık boyunun başına Selçuk Bey geçmiştir. Bu dönemde Kınık boyu İslamiyet’i kabul etmiştir 962. > Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi’nde Gaznelilerle yapılan 1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu tamamlanmış, tam bağımsız bir devlet haline gelmiştir. > Çağrı Bey yeni yurt arayışları ve İslamiyet’i yayma düşüncesiyle Anadolu’ya ilk keşifakınlarını yapmıştır 1016 – 1021. > Anadolu’ya başlayan Türk akınlarından rahatsız olan Bizans ile Selçuklular arasında 1048 Pasinler Savaşı yaşanmış ve Bizans yenilmiştir. NOT Pasinler Savaşı Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir. NOT Bu savaş, Türklerin Anadolu’da Bizans’la Anadolu için yaptığı ilk savaştır. > Tuğrul Bey, 1054 yılında Abbasi Halifesi’ni Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarınca halife tarafından kendisine “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanı verilmiştir. NOT Bu gelişme, İslam Dünyası’nda siyasi liderliğin Türklere geçtiğini gösterir. Böylece Abbasi Halifeliği de Büyük Selçuklu koruyuculuğuna girmiş oldu. Aynı zamanda siyasi otoritenin Tuğrul Bey’de dini otoritenin de Abbasi halifesinde olması laik devlet anlayışının uygulandığının göstergesidir. > Alparslan Dönemi’nde, devletin vezirlik makamına İran Fars asıllı Nizam-ül Mülk getirilmiştir. NOT Bu gelişme, Selçuklu devlet yönetiminde, İran kökenlilerin zamanla etkilerini artırma yolunu da açmıştır. > Bu dönemde Hasan Sabbah ’ın kurmuş olduğu Bâtıni mezhep taraftarlarıyla ve Mısır’daki Şii Fatımi Devleti yle mücadele başlamıştır. > Fatımilerin Şii propagandası yapmak amacıyla açtıkları Dar-ül Hikme adı verilen medreseye karşı, Bağdat’ta vezir Nizam-ül Mülk adına Nizamiye Medreseleri açılmıştır Bu medrese dünya tarihinin ilk üniversitesi kabul edilir.. > Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans’a karşı Malazgirt Savaşı yapılmış ve bu savaş sonucunda Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış; Anadolu’da ilk Türk beyliklerikurulmaya başlamıştır. > Melikşah Dönemi’nde devlet en parlakdönemini yaşamış ve en geniş sınırlarınaulaşmıştır. > Bu dönemde göçebe Türkmen isyanları baş göstermiştir. Ayrıca Şii kökenli propaganda da ülke genelinde yoğunlaşmıştır. > Mali işlerin düzenlenmesi amacıyla, Melikşah tarafından Ömer Hayyama güneş yılı esasına dayalı Celali Takvim yaptırılmıştır. > Bu dönemde ayrıca ilk defa ikta sistemi uygulanmaya başlamıştır. > Vezir Nizam-ül Mülk ve Melikşah, Bâtıniler tarafından öldürülmüştür. NOT Büyük Selçuklulardaki Dini – Şii karakterli Batini isyanları, Anadolu Selçuklu Devleti’ndeki Baba İshak ve Osmanlı Devleti’ndeki Şeyh Bedrettin isyanlarına benzetilebilir. > Melikşah’ın ölümünden sonra devletin başına oğlu Sencer geçmiştir. Ancak bu dönemde devlet eski gücünü koruyamamış ve Karahitaylarla yapılan 1141 Katvan Savaşı’nda Selçukluların yenilmesinden kısa bir süre sonra devlet yıkılmıştır. HARZEMŞAHLAR 1097 -1231 > Aral Gölü’nün güneyinde yer alan Harzem Harezm bölgesinde İl Arslan tarafından kurulmuştur. > En güçlü dönemlerini Celaleddin Harzemşah zamanında yaşayan bu devletin başkenti bu dönemde Tebriz’e alınmıştır Moğol istilasından kaçmışlardır.. > Celaleddin Harzemşah Dönemi’nde Anadolu’ya girerek Ahlat’ı işgal edince Anadolu Selçuklu Devleti ile 1230’da Yassı Çemen Savaşı’nda karşılaşmışlar ve yenilmişlerdir. > Bu savaş sonucunda çöküş dönemine giren Harzemşahlar, Celaleddin Harzemşahın ölümü üzerine 1231’de Moğollar tarafından yıkılmışlardır. NOT Harzemşah Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında tampon bölge oluşturmaktaydı. Dolayısıyla Harzemşahlar yıkılınca Anadolu Moğol istilasına açık hale gelmiştir. EYYUBİLER 1174 -1250 > Devletin kurucusu ve en ünlü hükümdarı Selahattin Eyyubi’dir. > Mısır’da üçüncü Türk – İslam devletini kuran Selahattin Eyyubi, 1187’ de Hıttin Savaşı ile Haçlıları mağlup edip, Kudüs’ü geri almıştır. > Eyyubiler, ordularında Kıpçak bozkırlarından getirdikleri Türk gençlere yer vermişlerdir Memlük – Kölemen. > Selahattin Eyyubi, ölmeden önce devleti oğulları ve kardeşleri arasında paylaştırmıştır. Bu da taht kavgalarına neden olmuş ve taht mücadeleleri ile zayıflayan devlete ordudaki Türk Memlükler Kölemenler son vermiştir. MEMLÜKLER 1250 -1517 > Eyyubi ordusundaki Memlük Kölemen komutanlarından Aybey, Eyyubilere son vererek Mısır merkezli Memlük Devleti’ni kurmuştur. > Başlangıçta Ortadoğu’da bulunan son Haçlı kalıntılarını temizleyen Memlükler, Irak ve Anadolu’yu istilaya başlayan İlhanlı Moğol Devleti’ni; ^ Ayn Calut Savaşı 1260 ^ Elbistan Savaşı 1277 ^ Humus Savaşı 1282 ^ Merc-i Suffar Savaşı 1303 olmak üzere dört kez yenilgiye uğratarak Moğol istilasını durdurmuşlardır. NOT Ön Asya’da Moğolları yenebilen tek devlet, Memlükler’dir. > En güçlü dönemlerini Sultan Baybars döneminde yaşamışlardır. > 1258 – 1517 tarihleri arasında Abbasi Halifelerini koruyuculukları altında bulundurdukları ve kutsal toprakları korudukları için, İslam dünyasında büyük üne kavuşmuşlardır Laik devlet anlayışı vardı . > Osmanlılarla çağdaş olan Memlüklüler ile ilişkiler Fatih Dönemi’nde Hicaz su yolları meselesi yüzünden bozulmaya başlamış, II. Bayezıd Dönemi’nde savaşa dönüşmüştür. Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde ise 1517 Mısır Seferi ile Memlük Devleti’nin siyasi varlığına son verilmiştir. Bu gelişmelerden sonra Halifelik Osmanlılara geçmiştir. NOT Memlük Devleti’nin siyasi hayatı Osmanlılardan daha kısa sürmesine rağmen, tahta çıkan hükümdar sayısı Osmanlılardan fazla olmuştur. Bunun nedeni Memlükler’de belirli bir saltanat sisteminin olmayışı ve her “emirin komutanın” sultan olabilme hakkının bulunmasıdır. YAKINDOĞU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER FATIMİLER 909 -1171 > Tunus merkezli kurulan bu devlet, 969’da Akşitleri yıkarak Mısır’a egemen olmuştur. > İslam dünyasında saygınlık kazanmak için Hz. Ali’nin eşi Hz. Fatıma’mn soyundan geldiklerini iddia etmişlerdir. > Şii karakterli olan bu devlet Mısır’da Dar’ül-Hikme adlı medreseyi açmıştır. > Fatımiler, Abbasi Halifeliğini tanımayarak kendi hükümdarlarını halife ilan etmişlerdir. > Büyük Selçuklulara karşı Hasan Sabbah’ın kurduğu “Batıni Haşhaşi” tarikatını desteklemişlerdir. > Kudüs’ü ellerinde bulunduran Fatımiler, I. Haçlı Seferi’ne karşı koyamayarak Kudüsü kaybetmişlerdir. > Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır. MOĞOL İMPARATORLUĞU 1196 -1227 > Cengiz Han Temuçin tarafından Karakurum Moğolistan’da kuruldu. > Cengiz Han bu devleti kurarken Orta Asya’da dağınık halde yaşayan Moğol kabilelerini birleştirmiştir Bu amaçla Cengiz Yasaları’m yapmıştır.. > Cengiz Han, istilalarla kısa sürede devletin sınırlarım genişletmiştir. Bu nedenle bu dönem oldukça parlak geçmiştir. > Cengiz Han, ölmeden önce ülkeyi oğulları arasında paylaştırmış ve bunun sonucunda ölümüyle birlikte devlet dörde bölünmüştür; ^ Altınorda Devleti Rusya’da ^ Çağatay Hanlığı Türkistan’da ^ Kubilay Hanlığı Çin’de ^ İlhanlı Devleti İran’da NOT Bunlardan Kubilay Hanlığı hariç diğerlerinde İslamiyet yayılmıştır ve zamanla Türkleşmişlerdir. Fakat Kubilay Hanlığında Budizm ve Hıristiyanlık yayılmış ve zamanla Çinlileşmişlerdir. NOT İlhanlı Moğolları, Anadolu Selçukluları ile yaptıkları Kösedağ Savaşı’nı kazanarak Anadolu’ya egemen olmuşlardır 1243 – 1336. Ayrıca 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’nin siyasi varlığına son vermişlerdir. ÖRNEK SORU Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından İran’da kurulan ve 1258 yılında Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir? A İlhanlı Devleti B Timur Devleti C Altın Orda Devleti D Çağatay Devleti E Memluk Devleti 2011 – KPSS Cevap A Altınorda Hanlığı 1227 – 1369, Timur’un saldırıları sonucunda 7’e bölünmüştür; ^ Ejder Astırhan Hanlığı ^ Kazan Hanlığı ^ Kasım Hanlığı ^ Küçüm Hanlığı ^ Sibirya Hanlığı ^ Nogay Hanlığı ^ Kırım Hanlığı NOT Altınorda Devletinin yıkılması Rusya’nın kurulup güçlenmesinde etkili olmuştur. Moğolların Tarihteki Önemi Olumsuz. Yönleri ^ Moğolların istilaları, Türk – İslam Dünyası’nda büyük olumsuzluklara neden olmuştur. ^ Bağdat gibi bir ilim ve kültür merkezini yakıp yıkmışlardır. ^ Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olmuşlarıdır Kösedağ Savaşı. Olumlu Yönleri ^ Moğolların önünden kaçan birçok Türk Boyunun Anadolu’ya gelmesi Anadolu’daki Türk Nüfusunun atmasında etkili olmuştur. ^ Moğol istilasının önünden kaçan birçok bilim adamı ve şair Anadolu’ya gelerek kültürel gelişmeyi hızlandırmışlardır. ^ Bâtıni tarikatının yıkılmasını sağlamışlardır. ^ Orta Asya Türk Hukukunu Töre yazılı hale getirmişlerdir. ^ Orta Asya’da oluşan siyasi otorite boşluğunu doldurmuşlardır Siyasi birliği sağlamışlardır. ^ Uygurların etkisi ile zamanla Türkleşmişlerdir Moğollar Türklere benzemekle birlikte sınıflara dayalı bir toplum oluşturmaları yönüyle de kesin bir çizgiyle ayrılırlar.. ^ Moğollar tarih yazıcılığında ileri gitmişlerdir. “Tarih-i Cihan-ı Küşa”, “Camüt Tevarih” ve “Moğolların Gizli Tarihi” Tarihte Moğolca yazılan ilk eserdir ve Cengiz Han’ın hayatını anlatmaktadır. en önemli eserleridir. ^ Bu dönemin ünlü tarihçilerinden biri de Reşidud-Din ’dir. TİMUR İMPARATORLUĞU 1369 -1507 > Timurlenk Aksak Timur tarafından Çağatay Hanlığı’nın topraklarından olan Semerkant’ta Türkistan kuruldu. > Timur’un Altınorda Devletine sefer düzenleyip bu devleti yıkması Rusya’nın güçlenmesine ve sınırlarını genişletmesine neden olmuştur. > Timur’un Anadolu Seferi de Osmanlı Devleti nin Fetret Devri ne girmesine neden olmuştur 1402 – Ankara Savaşı. > Timur’un ölümünden sonra devlet zayıflamış ve Özbekler tarafından yıkılmıştır. > Bu dönemde gelişen Çağatay Edebiyatı’nın en ünlü eseri Muhakemetü’l-Lügateyn İki dilin karşılaştırılması Ali Şir Nevai tarafından Türkçe’nin Farsça’ya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır. > Bu dönemin ünlü diğer bir ismi de Timur’un torunu Uluğ Bey ’dir. Uluğ Bey, Semerkant’ta rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli eserler vermiştir. Ayrıca Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim adamıdır. BABÜR İMPARA TORL UĞU 1526 -1858 > Timur’un torunlarından Babürşah tarafından Hindistan ’da “Akra” merkez olarak kuruldu. İslamiyet’in Hindistan’a yayılmasında etkili olmuşlardır. > Hindistan’da ilk siyasi birliği ve merkezi otoriteyi kurmuşlardır. >En ünlü eserleri, Cihanşah’ ın eşi için yaptırdığı “Tac Mahal” türbesidir. >Resmi dil olarak Türkçe’yi kabul etmişler ve Türk edebiyatının gelişmesine hizmet etmişlerdir Milli benliği koruma çalışmaları. > Bu dönemin diğer bir önemli eseri Babürşah’ın Türkçe kaleme aldığı Babürname adlı eserdir. > Safeviler tarafından zayıflatılan bu devlet, Hindistan’ın İngiliz sömürgesi olmasıyla siyasi olarak sona ermiştir. AKKOYUNLULAR 1350 -1502 >Kara Yülük Osman tarafından Diyarbakır merkez olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Daha sonraları başkent Tebriz’e taşınacaktır. >En parlak zamanlarını Uzun Hasan Dönemi’nde yaşamışlardır. Uzun Hasan Dönemi’nde Osmanlı Devleti’ne karşı Karamanoğulları ile işbirliği yaparak Doğu Anadolu’ya saldırmışlardır. > Bunun üzerine yapılan 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan Osmanlı sultanı Fatih’e yenilince devlet yıkılma sürecine girmiştir. > Bu devlete Safevi hükümdarı Şah İsmail son vermiştir. > Akkoyunlular, Dede Korkut Hikâyeleri’ni ilk kez yazılı hale getirmişler ve Kuran’ı ilk kez Türkçe’ye çevirmişlerdir. KARAKOYUNLULAR 1365 -1469 >Bayram Hoca tarafından Van / Erciş merkez olmak üzere Doğu Anadolu’da kuruldular. >Kara Yusuf döneminde en parlak zamanlarını yaşamışlardır. >Kara Yusuf’un Timur’dan kaçarak Yıldırım Bayezıd’a sığınması 1402’deki Ankara Savaşı’nın nedenlerinden biridir. Azerbaycan’ın Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. > Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılmışlardır. İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNDEKÜLTÜR VE MEDENİYET Türk Devletleri isimlerini; ^ Kurucularından Osmanlı ve Selçuklu, ^ Kuruldukları bölgelerden Gazneliler, ^ Devleti kuran etnik unsurlardan Avarlar, Kırgızlar, ^ Kuruldukları bölgedeki ırmaklardan İdil ve Tuna Bulgarları almışlardır. Hükümdarlık Alametleri Sembolleri ; ^ Lakap ve ünvanlara Elkab sahip olunması ^ Hutbe okutulması ^ Para sikke bastırılması ^ Halifeden menşur onay alınması ^ Asa halifenin gönderdiği değnek ^ Tahtının bulunması ^ Sancağının olması ^ Sarayın bulunması ^ Arma, Tuğra ve Çetr saltanat şemsiyesi’in bulunması ^ Tuğ mızrağa bağlanan at kuyruğu’un olması ^ Hilat giyme ve kılıç kuşanma törenlerinin yapılması ^ Nevbet mehter çalınması ^ Toy düzenleyerek halkına ziyafet çekmesi ^ Otağ-ı Şerif adı verilen büyük çadırın kurulması ^ Sorguç kaftana takılan püskül ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi, Türk İslam Devletlerinde hükümdarlık sembollerinden biri değildir? A Hilat giysi B Asa C Bayrak alem D Çetr saltanat şemsiyesi E Ok 2008 KPSS/Önlisans Cevap E Devlet Yönetimi Devletin başında hanedana mensup bir hükümdar bulunurdu Memlükler hariç. Yönetme hakkının İslamiyet öncesinde olduğu gibi tanrı tarafından hükümdara verildiğine inanılırdı Kut. Bu durum taht kavgalarına ve kurulan devletlerin zayıflamasına neden olmuştur Veraset Sistemi. Yönetim, hükümdarın mutlak otoritesinde toplanırdı. Bununla beraber ikili devlet teşkilatı da uygulanmaya devam etmiştir. Gaznelilerle birlikte, İslamiyet’in de etkisiyle, Kut anlayışı “Sultan” anlayışına dönüşmüş ve hükümdar Allah’ın yeryüzündeki gölgesi sayılmıştır. NOT-1 Gazneli Mahmut; Abbasi Halifesi’ni Şii Büveyhoğullan’nın baskısından kurtarmıştır. Abbasi Halifesi; İslamiyet’in koruyuculuğunu yaptığı için Gazneli Mahmut’a “Sultan” ünvanını vermiştir. NOT-2 Türk tarihinde ilk kez “Sultan” ünvanını Gazneli Mahmut kullanmıştır. NOT-3 Büyük Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey 1055’de Bağdat Seferi’ne çıkarak, Abbasiler’i rahatsız eden Şii Büveyhoğulları’nı yıkıp Abbasi Halifesini baskıdan kurtarmıştır. Abbasi Halifesi; Tuğrul Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın Hükümdarı” unvanını vermiştir. Böylece İslam Dünyası’nın siyasi liderliği ve koruyuculuğu Selçuklulara geçmiştir laik bir yönetim uygulanmıştır. ÖRNEK SORU Aşağıdaki Türk – İslam Devletleri’nden hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi üzerine alarak laik bir uygulama başlatmıştır? 1999/DMS A Osmanlılar B Gazneliler C Karahanlılar D Memlûklar E Selçuklular Cevap E ÖRNEK SORUSelçuklularda, I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli olması, II . ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması, III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması durumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden olduğu savunulabilir? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D I ve II E II ve III 2009 – KPSS Cevap B Ayrıca bu anlayışın Kut bir sonucu olarak Gazneli ve Selçuklu hükümdarları, hükümdarlıklarını halifeye tasdik menşur alma ettirmişlerdir. Ancak hâkimiyetlerini Abbasi halifeleriyle paylaşmamışlardır Dini ve siyasi otorite birbirinden ayrı tutulmuştur.. Karahanlılar klasik Türk geleneklerini devam ettirmişler ama Gazneliler İran İslam geleneğinden etkilenmişler ve Orta Asya devlet yapısını koruyamamalardır. > Selçuklular zamanında Türk İslam geleneği yerine oturmuştur. Selçuklular Türk devlet geleneğinin temel yapısını bozmadan İran ve Abbasi devlet yapısından faydalanmışlardır. > Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar Türk unsurlardan oluşmakla beraber zamanla imparatorluk karakteri kazanmışlardır. Hükümdarların kullandığı ünvanlar;Karahanlılarda Han, Hakan, Kara, Kadir; Gaznelilerde Tegin, Sultan, Padişah; Büyük Selçuklu Devleti’nde Bey, Melik, Sultan, Sultan’ül-Alem, Sultan-ı Azam, Sultan-ı Muazzamadır. > Bununla birlikte Türk İslam devletlerinde hükümdarlar İlig, Buğra, Nasr, Şahinşah gibi ünvanlar da kullanmışlardır > Devlet işlerinde hükümdara yardımcı olmak üzere Vezirlik Kurumu oluşturulmuştur. Karahanlılar Dönemi’nde hükümdara “Noyan” adı verilen vezirler yardımcı olmuştur Memluklular’da Emir-i Kebir. NOT Mısır’da kurulan ilk Türk – İslam Devleti olan Tolunoğulları’nda, hükümdarlar yetkilerini aracısız kullanmak istediklerinden, vezirlik makamı yoktur. > Orta Asya Türk Devletlerinde görülen kurultay ve toy geleneği “Divan” adıyla devam ettirilmiştir. Önemli devlet işleri, Divan adı verilen kurulda görüşülürdü. > Divan, devletin en önemli yönetim organıydıve buna Divan-ı Ali Büyük Divan, Divan-ı Saltanat deniyordu. Bu divan Hükümet görevini yerine “Büyük Divan” ın başında bulunan kişiye “Yuğruş”, Büyük Selçuklu Devleti’nde ise “Vezir” Sahib-i Divan-ı Devlet veya Hace-i Buzurg adı verilmekteydi. Büyük Divan’ın dışında görevleri farklı başka divanlar da vardır. Bunlar; ^ Divan-ı Arz Ordu – Başkanı “Emir-i Arz veya Arzü’l Ceyş, ^ Divan-ı İstivfa Mali – Başkanı “Müstevfi” ^ Divan-ı Tuğra İnşaa Yazışma – Başkanı “Tuğrai”, ^ Divan-ı İşraf İdari ve Adli – Başkanı “Müşrif ’’ dır. “Divan-ı İşraf” aynı zamanda devlet memurlarını denetleyen bir müfettişlik kurumudur. Saray Teşkilatı Devletin yönetimi ile ilgili bütün işlerin yürütüldüğü ve aynı zamanda hükümdar ve ailesinin günlük yaşamını sürdürdüğü yerdir. Hükümdarın halk ve yöneticilerle görüşmelerini düzenleyen “Tayangu” denilen memurlar vardı. Büyük Selçuklular’da “Hacip,r Saray işlerinin yürütülmesinde birçok görevli bulunmaktaydı. Bunlar; ^ Hacibü’l-hüccab Has Hacib Saray teşkilatının başında bulunan kişiye verilen ünvan ^ Emir-i Candar Saray muhafız komutanı ^ Kapucubaşı Sarayın her türlü hizmetinden sorumlu kişi ^ Emir-i Ahur Atların bakımından sorumlu kişi ^ Emir-i Alem Devlete ait bayrak ve sancaklardan sorumlu kişi ^ Emir-i Silah Silahlardan sorumlu görevli ^ Camedar Hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenen görevli ^ Şarabdar Meşrubatla ilgilenen görevli ^ Taştdar – Abdar Temizlik işlerinin başındaki görevli ^ Çaşnigir Yemek işlerini organize eden görevli Anadolu Selçukluda Emir-i Meclis ^ Emir-i Şikar Av organizasyonundan sorumlu görevli ^ Devaddar Hükümdarın yazı takımlarını muhafaza eden görevli ^ Üstaduddar Saray harcamalarından sorumlu görevli ^ Havayic Salar Sarayın aşçısı ^ Serhenk Çavuş Seferler ya da saltanat gezileri sırasında hükümdara ait kuvvetlere yol açan görevli Ayrıca yol boyunca halkın dert, istek ve şikâyetlerini hükümdara iletir. NOT Bütün saray görevlileri Kapıkulları’ndan seçilirdi. NOT Karahanlı devlet yönetimi; küçük farklar ile Gazneli, Selçuklu ve Eyyubiler’de de aynı idi. Ülke Taşra Yönetimi Ülke yönetiminde Eyalet sistemi vardı. Taşra teşkilatında yer alan eyaletlerin yönetiminden “Şıhne” adı verilen askeri valiler sorumluydu. Bazı eyaletlerin başına Melik adı verilen Hanedan mensubu şehzadeler atanmıştır. Meliklerin yanında Atabey adlı tecrübeli devlet adamları yer alırdı ve onların yetiştirilmesinden sorumluydu. NOT Atabeyin Osmanlılarda karşılığı “Lala”ydı. Atabeyler devletin zayıf olduğu anlarda bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ederek kendi devletlerini kurmuşlardır. NOT Meliklerin siyasi ve askeri bakımdan oldukça geniş yetkileri vardı. Bu nedenle Büyük Selçukluda merkezi devlet otoritesini korumak oldukça güç olmuştur. Bu durum taht mücadelelerini arttırmıştır. ÖRNEK SORU Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak atadıkları şehzadelerin yanına “Atabey” unvanı olan kişiler de verirlerdi. Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden hangisidir? A Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek B Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak C Eyalet güvenliğini sağlamak D Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek E Orduyu güçlendirmek 1999/DMS Cevap D ÖRNEK SORU Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere yönetici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem verildiğinin B Yönetim birimlerinin sayıca az olduğunun C Askerliğe önem verildiğinin D Merkezi otoritenin korunmak istendiğinin E Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin 2006 KPSS/Ortaöğretim Cevap A Her eyalette devlet merkezinde olduğu gibi görevleri farklı divanlar bulunurdu. Türk – İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki iletişimi sağlamak için güçlü bir posta teşkilatı kurulmuştur. Bunun ilk örnekleri Karahanlılar’da görülmüştür. Eyaletlerin dışında sultana bağlı “Metbu tabi devletler” bulunmaktaydı. Bunların başında “Sultan-ı Azam” denilen yöneticiler bulunmaktaydı. Bunların dışında eyaletlerde bulunan diğer yöneticiler ve kurumlar ise şunlardır;^ Amid Şehir ve kasabaların mülki idaresinden sorumludur. ^ Amil Şehir ve kasabaların mali idaresinden sorumludur. ^ Muhtesip Belediye işlerinden sorumludur. Aynı zamanda çarşı ve pazarları denetlerdi. ^ Ulag Posta teşkilatında görevli olanlara verilen isimdir. ^ Kadı Yargı işlerinden sorumludur. Günümüzdeki noter görevini yapar ve tüm bilgileri ilgili deftere kaydederdi. ^ Hatip Din işlerinden sorumlu görevlidir. ^ Reis Halk tarafından seçilen sivil yöneticilerdir. ^ Subaşı Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu görevlidir. ^ İğdişbaşı Yaşadığı şehrin halkını temsil eden en yüksek görevli yani bir tür Belediye Başkanıdır. Özellikle ticaretle ilgili olan iğdişbaşı, şehre gelip giden tüccarlarla da yakından ilgilenirdi. İğdişbaşı’nın bir görevi de merkezi idarenin o şehirden istediği verginin halktan adilane bir şekilde toplanmasını da sağlamaktır. ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslam devletlerinde pazarlarda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir? A Ulak B Silahtar C İğdişbaşı D Muhtesip E Câmedâr 2011 – KPSS Cevap D Ordu İlk Türk – İslam devletlerinin ordularını büyük ölçüde Türkler oluşturuyordu. Karahanlılarda ordu geleneksel Türk ordu anlayışına paralel olarak gelişse de zamanla Saray Muhafızları, Hassa Ordusu doğrudan hükümdara bağlı askerler, Eyalet Ordusu gibi birimler de oluşturulmuştur. Gaznelilerin ordusu ise çeşitli etnik unsurlardan oluşmuş ücretli bir ordu yapısına sahiptir. Bu durum yıkılışlarında etkili olacaktır. Gaznelilerin ordusunda ayrıca Gulam Askerleri, Eyalet Askerleri ve Gönüllüler gibi birimler de vardı. Büyük Selçuklu ordusu ise 5 bölümden meydana gelmekteydi; ♦ Gulaman-ı Saray Genellikle gayr-i müslim esir çocuklarının ya da satın alınan kölelerin yetiştirilmesiyle oluşan ordudur Memluk / Köle /Kul. Bu uygulamaya Gulam Kölemen Sistemi Osmanlı’da Devşirme Sistemi -Kapıkulu Askerleri adı verilmiştir. Bu bölümdeki ordu doğrudan Sultana bağlıydı. Bunlar sürekli asker olup, 3 ayda bir “Biştegani” adı verilen maaş alırlardı. Saray muhafızları, ordu komutanları ve valiler bu bölümdeki askerler arasından seçilirdi. Bu sistem Gazneli ve Eyyubi ordularında da uygulanmıştır. NOT Gulam Sistemi’ne göre yetişenlerin yetenekli olanları uzun bir eğitimden sonra saray ve devlet yönetiminde en üst kademelere kadar yükselebiliyorlardı. Bunların dışındakiler ise Hassa Ordusu’nda görevlendirilirlerdi. ♦ Hassa Ordusu Her an savaşa hazır atlı birliklerdi. Çeşitli Türk boylarından toplanan askerlerden meydana gelirlerdi. Her türlü masrafları devlet tarafından karşılanırdı. NOT Selçuklularda Hassa Ordusu ilk defa Tuğrul Bey tarafından kurulmuştur. ♦ Eyalet Askerleri Eyaletlerdeki ikta sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdir Büyük Selçuklu ordusunun en kalabalık bölümüdür.. NOT Askeri İkta sistemi ilk kez Büyük Selçuklu Devleti’nde vezir Nizamülmülk tarafından uygulanmıştır. Bununla beraber İkta ordusuna Karahanlılarda rastlanmamaktadır. NOT Bu sistem Osmanlılarda Dirlik adıyla devam ettirilmiştir. ♦ Türkmenler Sınırlarda yaşayan göçebe Türk topluluklarından savaş zamanı Sultanın emri altında toplanan askerlerden oluşurdu. ♦ Yardımcı Kuvvetler Bağlı beylik ve devletlerden Metbu – Tabi Devletler savaş zamanı alınan askerlerden oluşurdu. NOT Ordu yönetiminden “Subaşı” sorumluydu. ^ Karahanlılar tarihte ilk defa “askeri hastane” ve “askeriposta teşkilatını” kurmuşlardır. ^ Selçuklu ordusunun büyük bölümü süvarilerden silahtarlar gibi oluşuyordu. Sefer sırasında ordunun arkasından gezici hastaneler ve hamamlar gelirdi. Sosyal Hayat Türk İslam devletlerinde toplumsal alanda herhangi bir sınıf ayrımı yoktu ve bütün halka karşı hoşgörülü bir siyaset izlenmiştir. Müslümanlar kadar gayrimüslimler de devletin en üst memurluklarına kadar çıkabiliyorlardı. Türklerin, İslamiyet sonrası yerleşik hayata geçme süreçleri hızlanmış ve ticari hayatları canlılık kazanmıştır. Karahanlılar, tarım, ticaret ve hayvancılıkta, Gazneliler ise İpek ve Baharat yollarını denetimleri altına alarak ticarette ve sulama kanalları açarak da tarımda ilerlemişlerdir. Büyük Selçuklu Devleti’nin sınırlarının genişlemesi Arap, Fars, Ermeni, Süryani ve Rumlarla etkileşim yaşanmasını sağlamıştır. Ekonomik Hayat Türk İslam devletlerinde ekonomik hayatın gelişmesinde; siyasi istikrar ve güvenliğin sağlanması, ticaret yollarının korunması etkili olmuştur. Türk devletlerinde ticaretin yanında tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık ve dericilik gelişmiştir. Müslüman esnaf kendi arasında Fütüvvet Ahilik adı verilen dini ve ikdisadi bir teşkilatlanma kurmuşlardır. Selçuklular ithal mal olarak şeker ve eşya almışlar, ihraç malı olarak da at, halı, ipek ve maden satmışlardır. Selçukluların gelir kaynakları şunlardır; ^ Gayrimüslimlerden alınan, ürün vergisi olan haraç, ^ Müslümanlardan alınan, ürün vergisi olan öşür, ^ Gayrimüslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan cizye, ^ Ganimet, ^ Bağlı ve komşu devletlerden gelen hediyeler ve yıllık vergiler Toprak Yönetimi Türk İslam devletlerinde toprak, genel olarak devletin malıydı. Bunun nedeni; feodal özerk bir yapının oluşmasını engelleme düşüncesidir. Büyük Selçuklu Devleti’nde toprak, kullanılış amaçlarına göre dörde ayrılmıştır; ^ Has Arazi Vergi gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine ait arazilerdir. ^ Mülk Arazi Şahsa ait topraklardır. Alınıp satılabilir, miras olarak bırakılabilirdi Özel mülkiyet. ^ Vakıf Arazi Geliri hayır kurumlanna bırakılan arazilerdir. Bu topraklara devlet el koyamazdı. Vakıf arazilerin gelir ve giderlerini düzenleyen kişiye “Mütevelli” adı verilirdi. Bu arazilerin gelirleri ile hanlar, kervansaraylar, imarethaneler, camiler, hastaneler, çeşmeler ve yollar yapılmıştır. ^ İkta Arazi Gelirleri devlet memurları ve savaşta yararlılık gösterenlere maaş karşılığı olarak verilen arazilerdir. Buna göre; ikta sahibi gelirinin bir kısmıyla atlı asker sipahi beslerdi. İkta sisteminin faydaları; ^ Hazineden para harcanmadan büyük bir ordu oluşturulmuştur. ^ Üst üste toprağı ekmeyenden toprağın alınması cezası ile üretimin sürekliliği ve artışı sağlanmıştır. ^ İkta sahipleri bulundukları bölgelerin devlet adına güvenliğini sağlamışlardır. ^ İkta sistemi göçebe Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde de etkili olmuştur. İkta topraklarının mülkiyeti devlete, vergisi ve geliri sipahiye, toprağı işleme hakkı halka aitti. İkta sahibi eğer mesleğinden ayrılır ya da men edilirse iktası elinde alınırdı. İktalar babadan oğula geçerdi. Toprak sahibi üç yıl üst üste toprağı boş bırakırsa toprak elinden alınıp başkasına verilirdi. Amaç; üretimde sürekliliği sağlamaktı. Hz. Ömer Dönemi’nden itibaren Müslümanların kullanmaya başladığı bu sistem ilk önce Karahanlılar tarafından uygulanmıştır. Ancak ikta topraklarından asker yetiştirme uygulamasına ise ilk kez Büyük Selçuklular Devleti Dönemi’nde Nizamülmülk başlanmıştır. Bu sistem Osmanlılarda “Dirlik” adıyla devam ettirilmiştir. ^ Türk – İslam devletlerinde çiftçi toprağı kullanma hakkına sahiptir, toprağı işleyebildiği sürece miras bırakabilir, ürettiği ürünün vergisini ikta sahibine verir ve haksızlığa uğradığı takdirde ikta sahibini şikâyet etme hakkına sahiptir. Ayrıca ikta sahibi köylüyü yargılayamazdı. ^ Bununla beraber Türk – İslam devletlerinde kişiler reaya – halk ev, bağ, bahçe üzerinde özel mülkiyet hakkına sahiptir. Ancak diğer topraklar olan otlak, yaylak, orman ve tarım arazileri ise devlete aittir. ÖRNEK SORU Türk-İslam Devletleri’nde reaya; I. Otlak, II. Yaylak, III. Bahçe, IV. Orman, alanlarından hangilerine sahip olup mülk edinebilmişlerdir? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D I ve II E III ve IV 1999/DMS Cevap C ÖRNEK SORUİkta nedir? A Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri B Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması C Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar D Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi E Türk İslam sanatında bir tür 2006/KPSS Ortaöğretim Cevap B Hukuk Hukuk Sistemi 2’ye ayrılırdı; Şer’i Hukuk İslam din kurallarına göre düzenlenmiş hukuk sistemidir. Kadılar Şer’i davalara bakardı ve başlarında Kadi’l-Kudat Kadılar Kadısı bulunurdu Bağdat’ta bulunurdu. Kadıların kararları üzerinde devletin bir yaptırım gücü yoktu, kararları kesindi. Şer’i Hukuk’ta evlenme, boşanma, miras, velayet, hayır işleri, nafaka, vakıflar, ticaret ve noterlik gibi alanlardaki davara bakılırdı. Örfi Hukuk Örf, adet, gelenek ve göreneklerdeki kuralların İslamiyet’e aykırı olmamak şartıyla düzenlenmesi sonucu oluşan hukuk kurallarıdır. Örfi hukuktan Emir-i Dad sorumluydu. Toplumun huzur ve asayişini bozan ve kanunlara uymayanların davalarına bakardı. Bu kurum aynı zamanda “AdaletBakanlığı” niteliğindeydi. NOT Emir-i Dad, gerektiğinde devlet ileri gelenlerini vezir ve divan üyelerini de yargılayabilirdi. Askeri davalarla Kazasker Kadıasker -Kadıy-ı Leşker ilgilenirdi. Hukuki tüm itirazlara ve ağır siyasi suçlarla ilgili davalara hükümdar başkanlığında toplanan Divan-ı Mezalim Yüksek Mahkeme’de bakılırdı. Ayrıca Sultan burada haftanın belirli günlerinde halkın şikâyetlerini dinler ve karar verirdi. Dil ve Edebiyat İslamiyet’ten sonra Türkçeye Arapçadan ve Farsçadan kelimeler girmeye başlamıştır. Karahanlılar Dönemi’nde resmi yazı dili Türkçe Hakaniye Lehçesi olmuş ve Türk kültürüne büyük önem verilmiştir Yazışmalarda Uygur yazısı kullanılmıştır.. Bu dönemde ilk Türkçe kitaplar basılmıştır. Gaznelilerde Arapça Resmi dil ve Farsça Bilim dili etkisini arttırmıştır. Halk, ordu ve saray ise Türkçe konuşuyordu. Selçuklularda ise resmi yazı dili Farsça, bilim dili Arapça olmuştur. Selçuklularda halk Türkçe konuşuyordu. Harzemşahlar’da resmi dil Farsça, bilim dili ise Arapçaydı. Halk da Türkçe konuşuyordu. Memlükler’de sarayda ve orduda Türkçeden başka bir dil konuşulmamıştır. Resmi dil Türkçedir. NOT İlk Müslüman – Türk devletlerinde dil konusunda görülen bu farklılıkların temelinde yatan sebep; İslam dini ve kuruldukları bölgenin etnik yapısıdır. NOT Büyük Selçuklularda Arapça ve Farsçanın etkili kullanımı, Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır. Ancak Türkçe günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bunun nedeni de; Türklerin çok eski ve köklü bir kültüre sahip olmaları ve Türkçenin zengin bir dil olmasıdır. İslami Türk Edebiyatı’nın ilk örneklerişunlardır; ^ Yusuf Has Hacip – Kutadgu Bilig; İdeal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerinde durulan bir siyasetnamedir Türk Tarihi’ninilk siyasetnamesidir.. Uygur Türkçesiyle yazılmış ve Hakani Lehçesi kullanılmıştır. Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır. ^ Kaşgarlı Mahmut – Divan-ı Lügat-it Türk İlkTürkçe Lügat’tır. Türk dilinin zenginliğini ve güzelliğini göstermek ve Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Karahanlılar Dönemi’nde kaleme alınmıştır. Bu eser aynı zamanda ilk Türkçe Ansiklopedi olarak da bilinir 1069. NOT Divanü Lugati’t-Türk’ün pek çok önemli özelliği arasında eserin ilk sayfalarında yer alan bir de harita bulunmaktadır. Bugünkü bilgilerimize göre bu, bir Türk’ün çizdiği ilk dünya haritasıdır. Kâşgarlı Mahmud, dönemindeki Türk topluluklarının hangi bölgelerde yaşadığını göstermek amacıyla çizdiği bu haritaya bazı ulusların yaşadığı bölgeleri de ekleyerek yeryüzündeki belirli bölgeleri gösteren bir dünya haritası oluşturmuştur. ^ Hoca Ahmet Yesevi – Divan-ı Hikmet KutluBilgeler Divanı Dini bir eserdir. İlk Türkmutasavvıfı olan Yesevi’nin tasavvufi şiirlerini içermektedir. Arap harfleriyle Türkçe yazılmış en önemli eserdir Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir. Karahanlılar döneminde yazılmıştır. ^ Edip Ahmet Yükneki – Atabet-ül HakayıkHakikatlerin Eşiği 12. yüzyılda Uygur alfabesi ve Hakaniye Lehçesi yle yazılmıştır. Ahlak yönü ağır basan eğitici ve öğretici bir eserdir. Bilimin yol gösterici olduğundan ve insanları üstün kılan erdemlerden bahsedilmiştir. Selçuklu Dönemi’nde yazılan diğer bir eser Vezir Nizamülmülk’ün yazdığı Siyasetnamedir Selçuklu Devleti’nin anayasası olarak kabul edilir. Gazneliler Dönemi’nde İranlı şair Firdevsi tarafından yazılıp Gazneli Mahmut a sunulan ve Farsça olarak kaleme alınan Şehname de bu dönemin önemli eserlerindendir İran etkisi. Aynı zamanda bu eser İran’ın milli destanı olarak benimsenmiştir. Bu dönemde yazılan diğer eserler şunlardır; Tarih-i Yemin Utbi, Asar-ı BakiyeEl-Biruni, Rubailer Ömer Hayyam, Kasideler Enveri’dir. Harzemşahlar Dönemi’nde yaşamış olan Zemahşeri’nin, Keşşaf ve Mukkaddimet’ül-Edeb adlı gramer kitabı önemli eserlerdendir. > Türk – İslam devletlerinde sözlü edebiyatın ilk ürünü Satuk Buğra Han Destanı’dır. > Ayrıca Moğollar Dönemi’nde yazılan “”Cengizname” de önemli eserler arasındadır. ÖRNEK SORU Nizam’ül-Mülk’ün Siyasetname adlı eserinin Türk İslam Tarihi’ndeki öneminin, I. Yazannın Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması, II. Devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi, III. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde yazılan ilk eser olması durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D I ve II E I, II ve III 2010/KPSS Önlisans Cevap D Bilim > Bilimsel çalışmalar, Medreselerde yapılmış ve Dini bilimlerle, Pozitif bilimler birlikte okutulmuştur. > ilk medreseler, Karahanlılar Dönemi’nde kurulmuş ve bu dönemde ilk defa programlı bir eğitim verilmiştir. > Karahanlılar Dönemi’nde birçok şehirde medreseler açılmış ve eğitim masrafları devlet tarafından karşılanmıştır. Yine dünya tarihinde ilk kez burslu öğrencilik sistemiKarahanlılar döneminde uygulanmıştır. > Karahanlılar Dönemi’nde Buhara, Semerkant, Balasagun ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleri olmuştur. > Büyük Selçuklu Devleti’nde ilk medreseTuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır. > Bu dönemin en yüksek medresesi ise, Büyük Selçuklular döneminde açılan Nizamiye Medreseleri’dir. Bu medreselerde din bilimlerinin dışında ilk defa pozitif bilimlere de yer verilmiştir. Ayrıca özerk bir yapıdadır. Bu nedenle Dünya Tarihi’nin ilk üniversitesiolarak bilinir. Selçuklu sultanları ülke genelinde medreselerin yaygınlaştırılmasına büyük önem vermişlerdir. Bunun nedeni; yönetici ihtiyacının giderilmesi ve yetenekli öğrencilerin topluma kazandırılmak istenmesidir. > Bununla beraber Selçuklular Dönemi’nde kurulan “Bimaristan”lar Bimarhane hem hastaların tedavi edildiği yer olarak kullanılmış hem de tıp fakültesi görevini üstlenen kurum olmuştur. ÖRNEK SORU Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde, I. İslam Dünyası’nda din bilginlerine gereksinim duyulması, II. Genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere gerek duyulması, III. Eğitim ve öğretime önem verilmesi durumlarından hangileri etkili olmuştur? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D II ve III E I, II ve III 2010/KPSS Ortaöğretim Cevap E ÖRNEK SORU Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Dönemi’nde; I. Yeni bir mezhep olan Batıniler’in vezir Nizam’ül-Mülk’ü öldürmeleri, II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması, III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerin de okutulması, IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi, gelişmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiştir? A Yalnız IV B I ve II C I, II ve III D II, III ve IV E I, II, III ve IV 2000 DMS Cevap D ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi’ne aittir? A Nizamiye Medresesi B Karatay Medresesi C Çinili Köşk D Muradiye Camisi E İshak Paşa Sarayı 2008 KPSS/Önlisans Cevap A > İlk Müslüman Türk devletlerinde birçok bilim adamı yetişmiş ve önemli çalışmalar yapmışlardır. Bunlardan bazıları şunlardır; Farabi Kendisi Muallim-i Sani İkinci Öğretmen olarak da bilinir. Aristo’nun fikirlerini en iyi açıklayan kişidir. Türk toplumları arasında Pozitif bilimlerle uğraşı Farabi ile başlamıştır. Batı’da “Alfarabyus” olarak tanınır. Eserleri; İlimlerin sınıflandırılmasını ilk defa yapan “İhsaü’l İlim İlimlerin Tasnifi”, devlet başkanlarının vasıflarını anlatan “El-Medinetü’l Fazıla Erdemli Kent”, musiki ile ilgili olan “Kitabü’l Musiki” adlı eserleri önemlidir. ÖRNEK SORU Türk-İslam dünyasında pozitif bilimler aşağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile başlamıştır? A Vasiti B İbn Heysem C Farabî D Ömer Hayyam E İbn Rüşd 2002/KPSS Cevap C ÖRNEK SORU Muallim-i Sani unvanıyla bilinen, eserleri Batı dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen bilgin aşağıdakilerden hangisidir? A Farabi B Gazali C Harezmi D Cüveyni E Biruni 2010/KPSS Ortaöğretim CevapA İbn-i Sina En önemli etkinliği Tıp alanındandır. En önemli eseri olan “El Kanun Fi’t-Tıp Tıbbın Kanunu ileriki dönemlerde Avrupa’daki okullarda Latince’ye çevrilerek okutulmuştur Avrupa’da “Avicenna” diye tanınmıştır. Kan dolaşımı üzerine çalışmalar yapmıştır. İbn-i Rüşd Felsefe, tıp ve astronomi alanında çalışmalarda bulunmuş ve ortaya koyduğu fikirle Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur. Aristo’yu Batı’ya tanıtan filozoftur. Batı dünyasında “Averreos” olarak tanınır. İmam Gazali İslam felsefesi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır. Nizamiye Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır. Siyasi ve bölücü din anlayışlarıyla mücadele etmiştir. “İhyaü’l-Ulumiddin Din ilimlerinin yeniden yapılanması” en önemli eserlerinden biridir. El Harezmi Dünyaca ünlü matematikçidir. Sıfır 0 sayısını bulmuştur. En ünlü eseri “Kitabü’l Cebr Ve’l-Mukabele”dir. El Biruni Matematik, Fizik ve Coğrafya alanında çalışmalar yapmıştır. Enlem ve boylam hesaplamalarını yapmıştır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini söylemiştir. “Asarü’l Bakiye” adlı eserinde Asyalı milletler hakkında bilgiler vermiş ve astronomiden bahsetmiştir. HintFarisi’nde Hindistan hakkında bilgiler vermiştir. Fizik alanında 16 maddenin özgül ağırlığını hesaplamıştır. Uluğ Bey Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. “Heyet Cetveli ile Yıldızların Fihristi”ni yapmıştır. “Zici” adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand’da rasathane açmıştır. Ali Kuşçu’nun hocasıdır. Ömer Hayyam Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali Meliki Takvimi hazırlamıştır. Edebiyatla da uğraşmıştır, Rubaileri ile ünlüdür. Ali Şîr Nevai Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak bilinmektedir. Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin olduğunu göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli eseri yazmıştır. Buhari En ünlü hadis bilginleri arasındadır Camii Sahih. El Razi Kimyagerdir. Sülfirik asidi bulmuştur. İbn-i Yusuf Sarkacı bulmuştur. İslam Tarihçileri İranlı Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun Dünyaca ünlü sosyolog ve tarihçidir. Modern tarih anlayışının temelini atmıştır.. Coğrafya Bilginleri İbn-i Havkal, İbn-i Batuta Matematik Bilginleri Muhammed Bin Musa, İbn-i Ceşmit Sanat ve Mimari > Türk – İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre şekillenmiştir. Resim ve heykelcilik yasak olduğu için onun yerine Mimari, Hat güzel yazı, Minyatür çizgi resim sanatı, Çinicilik, Tezhip yazı ve kitap süsleme sanatı, Ebru desen sanatı, Nakkaşlık yazı ve taş işleme sanatı, Kakmacılık kabartma sanatı, Oymacılık el oyması ve işlemeciliği, Mücellitlik kitap ciltleme sanatı, Fresko yaş alçı üzerine yapılan resim gibi sanatlar gelişmiştir. > Türk – İslam devletlerinde en fazla gelişmegösteren güzel sanat dalı mimari olmuştur. > Bunun yanı sıra dokumacılık, kuyumculuk, bakır işlemeciliği de gelişmiştir. > İlk minyatür okulu Selçuklu Dönemi’nde Bağdat’ta açılmıştır. > Mimari eserlerin en güzel örnekleri Camiler, Türbeler çadırın mimariye yansımasıdır, Kümbetler iki katlı mezar, Kervansaraylar, hastaneler Darüşşifalar ve Medreselerdir. Türk – İslam Mimarisinin karakteristik özelliklerinden biri haline gelen “Kubbe”, şeklini eski Türk çadırlarından almıştır. Türk – İslam mimarisi Karahanlılar Dönemi’nde ortaya çıkmıştır. İlk yapılargenellikle kerpiçten yapıldığı için zamanımıza çok az eser gelebilmiştir. ÖRNEK SORU Türk-İslam mimarisinin temelleri aşağıdaki devletlerden hangisinin zamanında atılmıştır? A Memlükler B Karahanlılar C Eyyûbîler D Gazneliler E Selçuklular 2010/KPSS Lisans Cevap B İlk kervansaray örneklerine de Karahanlılar en eski kervansaraylar ve Gazneliler Dönemlerinde rastlanmaktadır. Selçuklularla birlikte kervansaraylar en gelişmiş şeklini alacaktır. Karahanlılar Dönemi’ndeki kervansaraylara “Ribat” denilmiştir. İlk defa Karahanlılar’da başlatılan “DarüşşifaHastane ” kurma faaliyetleri Selçuklular’da zirveye ulaşmıştır. Selçuklular Dönemi’nde, mimaride “medrese- cami” tarzı oluşturulmuştur. Bunun ilk örneği, “Ulu Camii” Mescid-i Cumadır. Türkler İslam mimarisine bazı yeni unsurlar eklemişlerdir. Bunlar; kervansaray, medrese-cami, külliye, kemer, imarethane, kümbet iki katlı mezar, ilk Karahanlılar, türbe çadırın mimariye yansıması, kubbe, üst üste çift kubbe, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihraptır. Selçuklu mimari eserlerini bezeyen figürlerise şunlardır; ^ Aslan, kartal ve hayvan mücadele sahneleri Hayvan figürleri ^ Hayat ağacı, ejder ve sfenks insan başlı, hayvan vücutlu figürleri ^ Doğa kabartmaları Bitki motifleri, melek ve burç tasvirleri ^ Oniki hayvanlı Türk-Çin takvimindeki figürler ^ Hat Yazı sanatı ÖRNEK SORU I. Bitki motifleri, II. Hayvan figürleri, III. Yazı, Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıştır? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D II ve III E I, II ve III 2003/KPSS Cevap E ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin İslam toplumuna katılmasından sonra uyguladıkları arasında değildir? A Ahilik teşkilatı B Kümbet mimarisi C Arap alfabesi D Vakıf sistemi E Veraset sistemi 2010/KPSS Lisans Cevap E İlk Türk – İslam devletlerine ait başlıcaeserler şunlardır; Tolunoğulları Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii Karahanlılar Buranakale Hazara Degaron Camii, Buhara Camii, Şir Kebir Camii, Arap Ata Türbesi Fergana – Bu dönemden kalan eneski mimari eser, Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi, Ribat-ı Melik en eskikervansaray, Semerkant Medresesi Gazneliler Zafer Kuleleri, Leşker-i Bazar Ulu Camii Afganistan, Leşker-i Bazar Sarayı, Arasü’ül Felek Camii, Beyhakiye Medreseleri Bu döneme ait ilk medrese Selçuklular ^ Mescid-i Cuma Ulu Camii İsfahan ^ Mescid-i Cuma Kazvin ^ Sultan Sencer Türbesi Merv ^ Haydariye Mescidi ^ Tuğrul Bey Türbesi Rey ^ İmam-ı Gazali Türbesi Tus ^ Mümine Hatun Türbesi Nahçivan ^ Ribat-ı Şerif Nişabur ^ Ribat-ı Anuşirvan ^ Nizamiye Medreseleri Bağdat ÖNEMLİ HA TIRLA TMALAR ^ Toplu olarak İslamiyet’i kabul eden ilk Türkboyu “Karluklar”dır 751. ^ İslamiyet’i kabul eden ve resmi din olarak ilan eden ilk Türk devleti “Karahanlılar”dır. 840 -1212 ^ Orta Asya’da İslamiyet i kabul eden ilk Türkdevleti Karahanlılar’dır. ^ Müslüman Türkler tarafından kurulan ilk Türkdevleti “Tolunoğulları”dır. 868 – 905 ^ Karahanlılar, yöneten ve yönetilenleri Türk olan ilk Türk – İslam devletidir. Bu yüzden Karahanlılarda, Gazneli ve Selçuklulardaki gibi Arap – İran etkisi yoktur. ^ Türk – İslam Edebiyatı’nın ilk örneği olan, Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig Mutluluk Veren Bilgi ve Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divan-ı Lügat-it Türk adlı eserler Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır ve Karahanlı hükümdarına sunulmuştur. ^ Karahanlılar tarihte ilk defa “askeri hastane” ve “askeri posta teşkilatını” kurmuşlardır. ^ İkta sistemini ilk uygulayan Karahanlılardır Askeri ikta sistemini ilk uygulayan ise Büyük Selçuklulardır.. ^ Türk – İslam mimarisinde ilk defakervansarayları Karahanlılar inşa etmişlerdir. ^ Türk – İslam mimarisinin temelleri Karahanlılar Dönemi’nde atılmıştır. ^ İlk Türkçe siyasetname Yusuf Has Hacib tarafından yazılan Kutadgu Bilig’dir. ^ Karahanlılar dönemi; İslamiyet öncesi Türk kültüründen Türk – İslam kültürüne geçişin ilk halkasıdır. ^ Mısırda kurulan ilk Türk – İslam Devleti Tolunoğulları’dır. ^ Mısır’da kurulan ikinci Türk – İslam devleti İhşitler Akşitler’dir. ^ Hicaz Bölgesi’ne hâkim olan ilk Türk devleti İhşitler Akşitler’dir. NOT Tolunoğulları ve İhşitler Akşitler’de yönetici ve askeri kadro genellikle Türklerden oluşmuş ise de halk Arap ve Berberilerden oluşmuştur. Bu durum kısa sürede yıkılmalarına neden olmuştur. ^ Afganistan’da kurulmuş ilk Türk devleti Gazneliler’dir. ^ İmparatorluk karakteri taşıyan ilk Türk – İslam Devleti Gazneliler’dir. ^ Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı koruyan ilk Türk – İslam Devleti Gazneliler’dir ikinci Türk devleti ise Büyük Selçuklulardır.. ^ Gaznelilerin en ünlü hükümdarları Gazneli Sultan Mahmut’tur 998 – 1030. NOT Gazneli Mahmut Türk – İslam Dünyası’nda Hindistan’a yapmış olduğu ve 25 yıl süren 17 seferiyle tanınmıştır İslamiyet’i Hindistan’a yaymış ilk kez ve Kast sistemine ilk büyükdarbeyi indirmiştir.. ^ Türk tarihinde Sultan ve Padişah ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. ^ Büyük Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastırmıştır Altın para – Dinar, Gümüş para -Dirhem. ^ Anadolu’ya yerleşmek amaçlı ilk Türk akınları Büyük Selçukluları tarafından yapılmıştır ilk sefer Çağrı Bey tarafından 1015 – 1021 yıllları arasında yapılmıştır.. ^ Büyük Selçuklular zamanında ilk kez İslam Dünyası’nın siyasi liderliği ve koruyuculuğu Türklere geçmiştir. ^ 1048 Pasinler Savaşı, Büyük Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir. ^ Pasinler Savaşı ile Bizans’ın direnci kırılmış ve Türkleri Anadolu’ya olan akınları yoğunluk kazanmıştır. ^ Büyük Selçukluların ilk başkenti Nişabur’dur. ^ Büyük Selçuklular ile Bizans arasında yapılan 1071 Malazgirt Savaşı sonucunda Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış, Anadolu’da “TürkiyeTarihi” başlamış ve ilk Türk Beylikleri kurulmuştur Alparslan Dönemi. ^ 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan ilk Türk Beylikleri; Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekler, Artuklular ve Çaka Beyliği’dir. ^ İlk İslam minyatür okulu Bağdat’ta Büyük Selçuklu Devleti zamanında açılmıştır. ^ Büyük Selçuklu Devleti, Melikşah Dönemi’nde en geniş sınırlarına ulaşmış ve en parlakdönemini yaşamıştır. ^ Babür krallarından Şah Cihan eşi Mümtaz Mahal için Hindistan’ın Agra kentinde “TacMahal” adlı ünlü anıt mezarı yaptırmıştır. ^ Moğolları durdurabilen ilk devlet ve dört savaşta da yenebilen tek devlet Memlükler’dir 1260 Ayn Calut, 1277 Elbistan, 1282 Humus ve 1303 Merc-i Suffar savaşları. ^ Saltanatla yönetilmeyen tekmdevlet Memlükler’dir Memlük sultanları komutanlar arasından seçimle belirlenirdi.. ÇIKMIŞ SORULAR 1. Türk – İslam dünyasında pozitif bilimler aşağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile başlamıştır? A Ömer Hayyam B Farabi C İbn-i Rüşd D Uluğ Bey E İdris-i Bitlisi 2002 – KPSS 2. Türk – İslam devletlerinde köyde yaşayan reaya ile ilgili olarak; I. Ürün üzerinden vergi vermesi II. Elindeki toprağa, işleyebildiği sürece sahip olması III. Ölüm halinde erkek evlada miras bırakabilmesi uygulamalarından hangisi yada hangileri doğrudur? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D II ve III E I,II ve III 1999 – DMS 3. Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu. Hassa ordusunun oluşturulma biçiminin Osmanlılarda aşağıdakilerden hangisinde temel olduğu savunulabilir? A İltizam sistemine B Tımar sistemine C Devşirme sistemine D Eyalet sistemine E Merkezi devlet sistemine 1999 – DMS 4. Aşağıdaki Türk – İslam devletlerinden hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi üzerine almakla bu eski Türk devlet geleneğini başlatmıştır? A Memlukluüler B Osmanlılar C Gazneliler D Selçuklular E Karahanlılar 1999 – DMS 5. Türk – İslam devletlerinde reaya; I. Otlak II. Yaylak III. Bahçe IV. Orman alanlarından hangilerine sahip olup mülk edinebilmiştir? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D I ve II E III ve IV 1999 – DMS 6. I. Bitki motifleri II. Hayvan figürleri III. Yazı türleri Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıştır? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D II ve III E I, II ve III 2003 – KPSS 7. Aşağıdakilerden hangisi Türk – İslam devletlerinde görülen toprak yönetimi ile ilgili bir kavram değildir? A İkta B Has C Zeamet D Ulak E Yurtluk 2005 – KPSS 8. Türk – İslam mimarisinde çeşitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aşağıdakilerden hangisidir? A Kümbet B Han C Medrese D Külliye E Camii 1999 – DMS 9. Türk mimarisinde, I. Külliye II. Medrese III. Kümbet türü yapılardan hangileri “anıtmezar” niteliğindedir? A Yalnız I B Yalnız II C Yalnız III D II ve III E I ve III 2003 – KPSS 10. İkta nedir? A Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri B Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması C Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar D Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi E Türk İslam sanatında bir tür 2006 – KPSS / Ortaöğr. 11. İslam hukukuna göre, herhangi bir kişinin mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi aşağıdakilerden hangisidir? A İltizam B Dirlik C Vakıf D Devşirme E Öşür 2007 – KPSS/Lisans 12. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Dönemi’nde; I. Yeni bir mezhep olan Bâtınilerin vezir Nizamülmük’ü öldürmeleri, II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması, III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerinin de okutulması, IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi, gelişmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiştir? A Yalnız IV B I ve II C I, II ve III D II, III ve IV E I, II, III ve IV 2000 – DMS 13. Aşağıdakilerden hangisi, Türk İslam Devletlerinde hükümdarlık sembollerinden biri değildir? A Hilat giysi B Asa C Bayrak alem D Çetr saltanat şemsiyesi E Ok 2008 – KPSS/Önlisans 14. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi’ne aittir? A Nizamiye Medresesi B Karatay Medresesi C Çinili Köşk D Muradiye Camisi E İshak Paşa Sarayı 2008 – KPSS/Önlisans 15. Türklerin İslamiyet’e geçmeleriyle aşağıdakilerden hangisi kültürel hayatlarında bir sanat kolu oluşturacak derecede önem kazanmıştır? A Hat B Maden işçiliği C Heykel D Oyma E Dokuma 2009 – KPSS CEVAPLAR 1. B 2. E 3. C 4. D 5. C 6. E 7. D 8. D 9. C 10. A 11. C 12. D 13. E 14. A 15. A

türk islam devletleri konu anlatımı